Witamina B12 – na co pomaga, gdzie występuje i jakie są objawy niedoboru kobalaminy?

Witamina B12, znana również jako kobalamina, jest niezbędnym składnikiem odżywczym, który odgrywa kluczową rolę w wielu funkcjach organizmu — od produkcji czerwonych krwinek, poprzez utrzymanie zdrowego układu nerwowego, aż po wsparcie metabolizmu komórkowego. Jej niedobór może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak anemia, uszkodzenia nerwów, a także zaburzenia poznawcze i psychiczne. Świadomość zapotrzebowania organizmu na witaminę B12, znajomość naturalnych źródła występowania kobalaminy oraz umiejętność rozpoznawania sygnałów świadczących o jej niedoborze pomoże w zachowaniu zdrowia i utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Właściwości witaminy B12

Witamina B12 charakteryzuje się unikalnymi właściwościami, które obejmują: wsparcie produkcji czerwonych krwinek, wspomaganie metabolizmu komórkowego oraz utrzymanie zdrowia układu nerwowego. Kobalamina uczestniczy również w syntezie DNA, co czyni ją niezbędną dla podziału komórek i regeneracji tkanek. Poznanie właściwości tej witaminy jest kluczowe dla zrozumienia jej roli w zachowaniu zdrowia i zapobieganiu wielu schorzeniom.

• Produkcja czerwonych krwinek: witamina B12 jest kluczowa dla produkcji zdrowych czerwonych krwinek, które transportują tlen po całym ciele.
• Metabolizm komórkowy: uczestniczy w metabolizmie każdej komórki ciała, zwłaszcza w syntezie DNA, metioniny oraz kwasów tłuszczowych i aminokwasów. Jest niezbędna do podziału komórek i ich prawidłowego funkcjonowania.
• Zdrowie neurologiczne: kobalamina jest niezbędna dla zdrowia układu nerwowego, pomaga w tworzeniu otoczki mielinowej, która chroni nerwy i umożliwia szybki przekaz impulsów nerwowych.
• Synteza DNA: jest niezbędna do prawidłowej syntezy DNA i RNA, co jest ważne dla podziału komórek i ich wzrostu.
• Produkcja energii: witamina B12 bierze udział w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów, co przyczynia się do produkcji energii.
• Metabolizm homocysteiny: pomaga w metabolizmie homocysteiny, aminokwasu, który w dużych ilościach może być szkodliwy i prowadzić do chorób serca. Współpracuje z kwasem foliowym i witaminą B6 w przekształcaniu homocysteiny w metioninę.
• Wpływ na nastrój i funkcje poznawcze: witamina B12 może wpływać na nastrój i funkcje poznawcze zwiększając ryzyko depresji, problemów z pamięcią i demencji przy jej niedoborze.

Zapotrzebowanie na witaminę B12

Zapotrzebowanie na witaminę B12 zależy od wieku, płci oraz stanu fizjologicznego organizmu (np. ciąża, karmienie piersią). 

Zalecane dzienne spożycie (RDA) witaminy B12:

Wraz z wiekiem zdolność organizmu do absorpcji witaminy B12 z pożywienia może się zmniejszać, dlatego osoby starsze mogą potrzebować większych ilości witaminy B12 lub suplementacji. Podobnie osoby na diecie roślinnej, które nie spożywają produktów pochodzenia zwierzęcego, powinny szczególnie zwracać uwagę na źródła witaminy B12 i rozważyć suplementację lub spożywać produkty wzbogacone o kobalaminę.

Witamina B12 – źródła

Witamina B12 jest naturalnie obecna głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego — mięso, ryby, nabiał, jaja, podroby, skorupiaki. Największe jej ilości mają podroby, tłuste ryby, jaja i produkty mleczne. 

Orientacyjna zawartość witaminy B12 w 100 g produktu:

wątróbka wołowa - 110 μg/100 g
śledź - 13 μg/100 g
sery żółte - 2 μg/100 g
jaja – 1,6 μg/100 g

Na rynku dostępne są również produkty wzbogacane z dodatkiem witaminy B12, np. płatki  śniadaniowe, soki, nektary i napoje roślinne, które stanowią alternatywę dla wegan i wegetarian.

Niedobór witaminy B12 – objawy i skutki

Niedobór kobalaminy może prowadzić do szeregu poważnych problemów zdrowotnych, wpływających zarówno na układ krwiotwórczy, jak i nerwowy. Jej brak może objawiać się różnorodnymi symptomami, które nie zawsze są jednoznaczne i łatwo rozpoznawalne, co może prowadzić do opóźnień w diagnozie i leczeniu. Wczesne rozpoznanie i odpowiednia interwencja są niezbędne dla zapobiegania długotrwałym skutkom zdrowotnym, takim jak anemia megaloblastyczna czy uszkodzenia nerwów. 

Objawy niedoboru kobalaminy

Niedobór witaminy B12 może objawiać się wieloma różnorodnymi symptomami, które często są niespecyficzne i niejednoznaczne, a przez to mogą być mylone z innymi stanami chorobowymi. 

• Zmęczenie i osłabienie — jednym z najczęstszych objawów jest chroniczne zmęczenie i ogólne osłabienie organizmu. Wynika to z upośledzonej produkcji czerwonych krwinek, które są odpowiedzialne za transport tlenu.
• Anemia megaloblastyczna — niedobór witaminy B12 prowadzi do anemii megaloblastycznej, charakteryzującej się obecnością dużych, niedojrzałych czerwonych krwinek. Objawy mogą obejmować bladość skóry, duszność, kołatanie serca i zawroty głowy.
• Neuropatia — witamina B12 jest kluczowa dla zdrowia układu nerwowego. Jej brak może prowadzić do uszkodzenia nerwów, objawiającego się drętwieniem, mrowieniem, uczuciem kłucia w rękach i nogach, a także problemami z równowagą i koordynacją.
• Zaburzenia poznawcze — niedobór kobalaminy może wpływać na funkcje poznawcze, prowadząc do problemów z pamięcią i koncentracją.
• Zaburzenia nastroju — osoby z niedoborem witaminy B12 mogą doświadczać depresji, drażliwości i wahań nastroju. Może to być związane z wpływem witaminy B12 na produkcję neuroprzekaźników.
• Problemy z trawieniem — problemy z trawieniem, takie jak utrata apetytu, wzdęcia, zaparcia lub biegunka również mogą świadczyć o niedoborze tej witaminy.
• Osłabienie mięśni – niedostateczna ilość kobalaminy może prowadzić do osłabienia mięśni, utrudniając wykonywanie codziennych czynności.

Badanie poziomu witaminy B12

Wczesne rozpoznanie objawów niedoboru witaminy B12 pozwoli zapobiec trwałym uszkodzeniom. Diagnostyka opiera się na badaniach krwi, które oceniają poziom witaminy B12, holotranskobalaminy lub poziom homocysteiny.

• Pomiar poziomu witaminy B12 we krwi — typowy zakres referencyjny dla poziomu witaminy B12 we krwi wynosi od 200 do 900 pg/ml, chociaż wartości te mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium.
• Pomiar poziomu holotranskobalaminy (aktywna forma B12) jest uważany za bardziej precyzyjny wskaźnik poziomu witaminy B12, ponieważ jest to forma aktywna biologicznie, dostępna dla komórek organizmu — zakres referencyjny dla holotranskobalaminy wynosi zazwyczaj od 20 do 250 pmol/l.
• Pomiar poziomu homocysteiny — podwyższony poziom homocysteiny we krwi może również wskazywać na niedobór witaminy B12, ponieważ witamina B12 jest niezbędna do metabolizmu homocysteiny. Zakres referencyjny dla homocysteiny wynosi zazwyczaj od 5 do 15 µmol/l.

Suplementacja witaminy B12

Suplementacja witaminy B12 bywa niezbędna dla osób, które nie mogą uzyskać wystarczającej ilości tej witaminy z diety. Może to być szczególnie istotne dla wegetarian, wegan, seniorów, oraz osób z zaburzeniami wchłaniania. Suplementy z witaminą B12 mogą przyjmować różne formy, a wybór odpowiedniej zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji. Niezależnie od sposobu suplementacji należy pamiętać o regularnym monitorowaniu poziomu kobalaminy, aby upewnić się, że farmakoterapia jest skuteczna i aby w razie potrzeby odpowiednio dostosować dawki preparatu.

Bibliografia:

1. Kośmider A., Czaczyk K., Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania. Żywność Nauka Technologia Jakość, 2010;
2. Sławek J., Araszkiewicz A., Stefańska-Windyga E., Wojszel Z.B., Białecka M., Zaburzenia związane z niedoborem witaminy B12 − diagnostyka i postępowanie. Zalecenia interdyscyplinarnej grupy ekspertów, Polski Przegląd Neurologiczny, 2023
3. Zabrocka J, Wojszel Z.B., Niedobór witaminy B12 w wieku podeszłym – przyczyny, następstwa, podejście terapeutyczne, Geriatria. 2013