03.04.2025
Szczepienia - dlaczego należy się szczepić?
Szczepienia to jeden z najważniejszych i najskuteczniejszych sposobów ochrony zdrowia. Dzięki nim udało się wyeliminować lub znacząco ograniczyć wiele groźnych chorób zakaźnych, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu stanowiły realne zagrożenie życia. Mimo to wokół szczepień wciąż krąży wiele mitów i wątpliwości, które sprawiają, że są one częstym powodem dyskusji i zyskują liczne grono przeciwników. Dlaczego warto się szczepić? Jak działają szczepionki? Dlaczego odporność zbiorowa jest tak ważna dla zdrowia całego społeczeństwa? Wyjaśniamy, co warto wiedzieć, by świadomie dbać o zdrowie swoje i swoich bliskich.
Co to jest szczepionka?
Szczepionka to preparat medyczny, który ma za zadanie pobudzić układ odpornościowy do wytworzenia ochrony przed konkretną chorobą zakaźną. Jak działa szczepionka? Szczepionka zawiera osłabione lub inaktywowane drobnoustroje (np. wirusy, bakterie) albo ich fragmenty, które nie wywołują choroby, ale „uczą” organizm, jak skutecznie się przed nią bronić. Dzięki temu układ odpornościowy osoby zaszczepionej będzie potrafił szybko rozpoznać i zneutralizować dany patogen. Szczepionki są więc bezpiecznym i skutecznym sposobem na budowanie odporności – bez konieczności przechodzenia groźnej infekcji. To właśnie dzięki nim możliwe było opanowanie wielu chorób, takich jak odra, polio czy błonica.
Rodzaje szczepionek
Współczesna medycyna oferuje kilka rodzajów szczepionek, różniących się sposobem działania, składem i metodą przygotowania. Każdy z nich ma na celu wywołanie odpowiedzi immunologicznej i przygotowanie organizmu na kontakt z konkretnym drobnoustrojem. Do najczęściej stosowanych szczepionek należą: szczepionki żywe, inaktywowane, podjednostkowe i rekombinowane, mRNA i wektorowe.
- Szczepionki żywe – zawierają osłabione, ale nadal aktywne wirusy lub bakterie. Wywołują silną i długotrwałą odporność, np. szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR).
- Szczepionki inaktywowane – zawierają zabite drobnoustroje. Są bezpieczne i dobrze tolerowane, np. szczepionka przeciwko polio (IPV).
- Szczepionki podjednostkowe i rekombinowane – zawierają tylko wybrane fragmenty patogenów (np. białka), które wystarczą do pobudzenia odporności, np. szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
- Szczepionki mRNA – nowoczesne preparaty, które dostarczają organizmowi instrukcje do produkcji fragmentu wirusa, co wywołuje odpowiedź immunologiczną. Przykładem są szczepionki przeciw COVID-19.
- Szczepionki wektorowe – wykorzystują nieszkodliwego wirusa jako „nośnik” materiału genetycznego patogenu.
Szczepienia obowiązkowe
Szczepienia obowiązkowe mają na celu ochronę przed najgroźniejszymi chorobami zakaźnymi, które mogą prowadzić do poważnych powikłań, trwałych uszkodzeń zdrowia, a nawet śmierci. Szczepienia obowiązkowe są zgodnie z polskim programem szczepień ochronnych (PSO), muszą być wykonane w określonych terminach i dotyczą głównie niemowląt, dzieci i młodzieży. Wśród szczepień obowiązkowych znajdują się m.in.: szczepienie przeciwko gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis (choroba Heinego – Medina), odrze, śwince, różyczce oraz WZW typu B.
Program szczepień obowiązkowych jest regularnie aktualizowany przez Ministerstwo Zdrowia i oparty na zaleceniach ekspertów oraz danych epidemiologicznych. Co ważne, szczepienia obowiązkowe są w Polsce bezpłatne i realizowane w ramach publicznej opieki zdrowotnej.
Kalendarz szczepień obowiązkowych
Program Szczepień Ochronnych (PSO) to oficjalny harmonogram określający, jakie szczepienia powinny zostać podane na poszczególnych etapach życia – od okresu noworodkowego, aż po dorosłość. Kalendarz szczepień zawiera zarówno szczepienia obowiązkowe, które są finansowane z budżetu państwa, jak i szczepienia zalecane - nieobowiązkowe, ale rekomendowane przez specjalistów dla dodatkowej ochrony zdrowia. W PSO uwzględnione są m.in. szczepienia przeciwko gruźlicy, WZW typu B, błonicy, tężcowi, krztuścowi, odrze, śwince, różyczce, polio czy pneumokokom. Przestrzeganie kalendarza szczepień to podstawowy element profilaktyki zdrowotnej, który chroni nie tylko jednostkę, ale i całą populację, przyczyniając się do tzw. odporności zbiorowiskowej.
Szczepienia obowiązkowe dla dzieci (według Programu Szczepień Ochronnych – PSO).
| Wiek dziecka | Szczepienia |
| 0–24 godziny po urodzeniu | Gruźlica (BCG), WZW typu B (pierwsza dawka) |
| 6.–8. tydzień życia |
WZW typu B (druga dawka), |
| 3.–4. miesiąc życia | DTP – druga dawka, Hib – druga dawka, Polio – druga dawka, Pneumokoki – druga dawka |
| 5.–6. miesiąc życia | DTP – trzecia dawka, Hib – trzecia dawka, Polio – trzecia dawka, Pneumokoki – trzecia dawka |
| 7. miesiąc życia | WZW typu B – trzecia dawka |
| 13.–14. miesiąc życia | MMR (odra, świnka, różyczka) – pierwsza dawka, Pneumokoki – czwarta dawka |
| 16.–18. miesiąc życia | DTP – czwarta dawka, Hib – czwarta dawka, Polio – czwarta dawka |
| 6. rok życia | DTP – piąta dawka (szczepienie przypominające), Polio – piąta dawka |
| 10. rok życia | MMR – druga dawka |
| 14. rok życia | dT (błonica i tężec) – szczepienie przypominające |
| 19. rok życia | dT – kolejne szczepienie przypominające |
Kary za nieszczepienie dzieci
W Polsce szczepienia obowiązkowe są regulowane przepisami prawa i mają na celu ochronę zdrowia publicznego. Rodzice, którzy odmawiają szczepienia swoich dzieci bez uzasadnionych przyczyn medycznych, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności administracyjnej. Najczęściej wiąże się to z nałożeniem grzywny w celu przymuszenia do wykonania szczepień – kara ta może być nakładana wielokrotnie aż do skutku, a jej łączna wysokość może wynieść nawet kilkanaście tysięcy złotych. Odmowa szczepień może mieć również inne konsekwencje – m.in. utrudnienia w zapisaniu dziecka do żłobka, przedszkola lub udziału w koloniach. W skrajnych przypadkach, gdy zdrowie dziecka jest poważnie zagrożone z powodu zaniechania obowiązkowych szczepień, sprawą może zająć się sąd rodzinny.
Szczepienia zalecane
Szczepienia zalecane to te, które – choć nieobowiązkowe – są rekomendowane przez ekspertów medycznych ze względu na swoją wysoką skuteczność i istotną rolę w profilaktyce zdrowotnej. Chronią przed chorobami, które mogą prowadzić do poważnych powikłań, a w niektórych przypadkach – nawet zagrożenia życia. Do najczęściej zalecanych szczepień należą m.in.:
- przeciwko rotawirusom (dla niemowląt),
- przeciwko meningokokom i pneumokokom,
- przeciwko grypie sezonowej,
- przeciwko wirusowi HPV (dla dziewcząt i chłopców),
- przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu,
- oraz szczepienia przypominające dla dorosłych – np. na tężec.
Choć szczepienia zalecane są odpłatne, wiele z nich jest częściowo lub całkowicie refundowanych, szczególnie dla wybranych grup wiekowych lub osób z grup ryzyka. Decyzję o ich podaniu warto skonsultować z lekarzem, który dobierze szczepienia odpowiednie do wieku, stanu zdrowia i stylu życia pacjenta.
Bibliografia:
- Małecka I., Matkowska-Kocjan A., Stryczyńska-Kazubska J., Talarek E., Przewodnik po szczepieniach ochronnych dla rodziców i małych dzieci, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2021.
- https://vaccination-info.europa.eu/pl/informacje-o-szczepionkach/jak-dzialaja-szczepionki-0
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jakie-sa-rodzaje-szczepionek-2/
Ewa Rutkowska-Król
Redaktor naczelna
Ewa Rutkowska-Król
Redaktor naczelna
Ewa Rutkowska-Król – redaktor naczelna z ponad 10-letnim doświadczeniem, specjalizująca się w tworzeniu treści produktowych oraz artykułów o tematyce medycznej. Przez lata miała okazję współpracować z różnymi firmami z branży zdrowia i farmacji, dostarczając merytoryczne i angażujące teksty. Jej pasją jest przekształcanie skomplikowanych zagadnień medycznych w przystępne treści, które pomagają czytelnikom lepiej zrozumieć świat zdrowia i dbania o siebie.
PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ
Ewa Rutkowska-Król
Redaktor naczelna
Jakich preparatów unikać latem? Leki, zioła i kosmetyki światłouczulające
Latem chętnie spacerujemy, opalamy się, wypoczywamy na świeżym powietrzu. Korzystając z uroków słońca, jednocześnie stosujemy różne preparaty – zarówno lecznicze, jak i pielęgnacyjne, nie zdając sobie sprawy, że niektóre leki, zioła, a nawet kosmetyki w kontakcie z promieniowaniem UV mogą powodować reakcje fotouczulające. Reakcja fototoksyczna może prowadzić do przebarwień, podrażnień, a nawet poważnych zmian skórnych, dlatego wiedzieć, czego unikać latem, aby cieszyć się słońcem bez ryzyka dla zdrowia i urody. Reakcja fototoksyczna Reakcja fototoksyczna to najczęstszy rodzaj nadwrażliwości na światło, który może wystąpić po zastosowaniu niektórych leków, ziół czy kosmetyków zawierających substancje światłouczulające. Do reakcji fototoksycznej dochodzi, gdy dana substancja w organizmie wchodzi w reakcję z promieniowaniem UV, powodując uszkodzenie komórek skóry. Objawy przypominają silne oparzenie słoneczne – pojawia się zaczerwienienie, obrzęk, pieczenie, a czasem także pęcherze. Warto pamiętać, że nawet jednorazowa ekspozycja na słońce po zażyciu fototoksycznego preparatu może zakończyć się nieprzyjemnymi konsekwencjami skórnymi. Dlatego latem szczególnie ważne jest, aby dokładnie czytać ulotki i zachować ostrożność przy stosowaniu produktów o działaniu światłouczulającym.
czytaj
Ewa Rutkowska-Król
Redaktor naczelna
Helicobacter pylori objawy, przyczyny i sposoby leczenia zakażenia
Zakażenie bakterią helicobacter pylori to jedna z najczęstszych przyczyn dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Choć często przebiega bezobjawowo, w wielu przypadkach prowadzi do poważniejszych problemów zdrowotnych – wrzodów żołądka, zapalenia błony śluzowej, a nawet zwiększonego ryzyka raka żołądka. Znajomość objawów i metod diagnozowania zakażenia helicobacter pylori pozwoli w porę podjąć skuteczne leczenie. Objawy helicobacter Zakażenie helicobacter pylori, szczególnie na wczesnym etapie, może przebiegać bezobjawowo. U wielu osób bakteria ta może bytować w żołądku przez lata, nie dając żadnych dolegliwości, jednak gdy dojdzie do uszkodzenia błony śluzowej, pojawiają się objawy, które mogą znacząco obniżać komfort życia. Do najczęstszych objawów zakażenia Helicobacter pylori należą: przewlekłe bóle lub pieczenie w nadbrzuszu, zwłaszcza na czczo lub po posiłku, uczucie pełności, wzdęcia, częste odbijanie, nudności, a czasem wymioty, brak apetytu, utrata masy ciała, zgaga i cofanie treści żołądkowej, nieprzyjemny zapach z ust. W bardziej zaawansowanych przypadkach, takich jak choroba wrzodowa, mogą wystąpić również krwawienia z przewodu pokarmowego (widoczne np. w stolcu lub wymiotach). Jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas, należy skonsultować się z lekarzem i podjąć diagnostykę w kierunku H. pylori. Wczesne wykrycie zakażenia pozwala uniknąć powikłań i rozpocząć skuteczne leczenie.
czytaj
Ewa Rutkowska-Król
Redaktor naczelna
Ostroga piętowa przyczyny, objawy i leczenie
Ostry, przeszywający ból w okolicy pięty, nasilający się zwłaszcza rano lub po dłuższym odpoczynku, może być objawem ostrogi piętowej. Choć nazwa sugeruje wyraźną zmianę kostną, ostroga piętowa to przede wszystkim wynik przewlekłego stanu zapalnego w obrębie rozcięgna podeszwowego. Problem ten dotyka zarówno osoby aktywne fizycznie, jak i prowadzące siedzący tryb życia, a jego przyczyny są często związane z przeciążeniem, niewłaściwym obuwiem lub wadami postawy. Co to jest ostroga piętowa? Ostroga piętowa to potoczna nazwa narośli kostnej, która tworzy się na dolnej lub tylnej powierzchni kości piętowej. Powstaje na skutek długotrwałego przeciążenia i mikrourazów w miejscu przyczepu rozcięgna podeszwowego lub ścięgna Achillesa. Choć sama narośl może być widoczna na zdjęciu rentgenowskim, to ból, który jej towarzyszy, wynika głównie z przewlekłego stanu zapalnego tkanek miękkich otaczających piętę. Ostroga piętowa często rozwija się stopniowo i może przez długi czas nie dawać wyraźnych objawów, aż do momentu, gdy staje się źródłem silnego, kłującego bólu utrudniającego chodzenie.
czytaj
Ewa Rutkowska-Król
Redaktor naczelna
Skaza białkowa – co to takiego, jakie daje objawy i jak ją skutecznie leczyć?
Skaza białkowa to potoczny termin określający alergię na białka mleka krowiego występującą u niemowląt i małych dzieci. Objawia się zazwyczaj suchymi i szorstkimi plamami na skórze, głównie na twarzy, a także dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Wczesne rozpoznanie symptomów oraz odpowiednie leczenie i dieta eliminacyjna mogą przywrócić dziecku zdrowie i komfort. Alergia na białka mleka krowiego – przyczyny skazy białkowej Główną przyczyną skazy białkowej jest niedojrzały jeszcze układ odpornościowy dziecka, który błędnie rozpoznaje niektóre białka zawarte w mleku – takie jak kazeina czy beta-laktoglobulina – jako zagrożenie. W efekcie organizm uruchamia reakcję obronną, prowadzącą do wystąpienia objawów alergicznych. Do rozwoju skazy białkowej może przyczynić się również dziedziczność – jeśli jedno lub oboje rodzice mają alergie, ryzyko pojawienia się nietolerancji białka mleka u dziecka znacznie wzrasta.
czytaj