Szczepienia pełnią ważną rolę w profilaktyce zdrowotnej, chroniąc przed ciężkim przebiegiem chorób zakaźnych i epidemiami. Przeczytaj na co należy zaszczepić dzieci, a jakie szczepienia powinni rozważyć dorośli.

03.04.2025

Szczepienia - dlaczego należy się szczepić?

Szczepienia to jeden z najważniejszych i najskuteczniejszych sposobów ochrony zdrowia. Dzięki nim udało się wyeliminować lub znacząco ograniczyć wiele groźnych chorób zakaźnych, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu stanowiły realne zagrożenie życia. Mimo to wokół szczepień wciąż krąży wiele mitów i wątpliwości, które sprawiają, że są one częstym powodem dyskusji i zyskują liczne grono przeciwników. Dlaczego warto się szczepić? Jak działają szczepionki? Dlaczego odporność zbiorowa jest tak ważna dla zdrowia całego społeczeństwa? Wyjaśniamy, co warto wiedzieć, by świadomie dbać o zdrowie swoje i swoich bliskich.

Co to jest szczepionka?

Szczepionka to preparat medyczny, który ma za zadanie pobudzić układ odpornościowy do wytworzenia ochrony przed konkretną chorobą zakaźną. Jak działa szczepionka? Szczepionka zawiera osłabione lub inaktywowane drobnoustroje (np. wirusy, bakterie) albo ich fragmenty, które nie wywołują choroby, ale „uczą” organizm, jak skutecznie się przed nią bronić. Dzięki temu układ odpornościowy osoby zaszczepionej będzie potrafił szybko rozpoznać i zneutralizować dany patogen. Szczepionki są więc bezpiecznym i skutecznym sposobem na budowanie odporności – bez konieczności przechodzenia groźnej infekcji. To właśnie dzięki nim możliwe było opanowanie wielu chorób, takich jak odra, polio czy błonica.

Rodzaje szczepionek

Współczesna medycyna oferuje kilka rodzajów szczepionek, różniących się sposobem działania, składem i metodą przygotowania. Każdy z nich ma na celu wywołanie odpowiedzi immunologicznej i przygotowanie organizmu na kontakt z konkretnym drobnoustrojem. Do najczęściej stosowanych szczepionek należą: szczepionki żywe, inaktywowane, podjednostkowe i rekombinowane, mRNA i wektorowe.

  • Szczepionki żywe – zawierają osłabione, ale nadal aktywne wirusy lub bakterie. Wywołują silną i długotrwałą odporność, np. szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR).
  • Szczepionki inaktywowane – zawierają zabite drobnoustroje. Są bezpieczne i dobrze tolerowane, np. szczepionka przeciwko polio (IPV).
  • Szczepionki podjednostkowe i rekombinowane – zawierają tylko wybrane fragmenty patogenów (np. białka), które wystarczą do pobudzenia odporności, np. szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
  • Szczepionki mRNA – nowoczesne preparaty, które dostarczają organizmowi instrukcje do produkcji fragmentu wirusa, co wywołuje odpowiedź immunologiczną. Przykładem są szczepionki przeciw COVID-19.
  • Szczepionki wektorowe – wykorzystują nieszkodliwego wirusa jako „nośnik” materiału genetycznego patogenu.

Szczepienia obowiązkowe

Szczepienia obowiązkowe mają na celu ochronę przed najgroźniejszymi chorobami zakaźnymi, które mogą prowadzić do poważnych powikłań, trwałych uszkodzeń zdrowia, a nawet śmierci. Szczepienia obowiązkowe są zgodnie z polskim programem szczepień ochronnych (PSO), muszą być wykonane w określonych terminach i dotyczą głównie niemowląt, dzieci i młodzieży. Wśród szczepień obowiązkowych znajdują się m.in.: szczepienie przeciwko gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis (choroba Heinego – Medina), odrze, śwince, różyczce oraz WZW typu B.

Program szczepień obowiązkowych jest regularnie aktualizowany przez Ministerstwo Zdrowia i oparty na zaleceniach ekspertów oraz danych epidemiologicznych. Co ważne, szczepienia obowiązkowe są w Polsce bezpłatne i realizowane w ramach publicznej opieki zdrowotnej. 

Kalendarz szczepień obowiązkowych

Program Szczepień Ochronnych (PSO) to oficjalny harmonogram określający, jakie szczepienia powinny zostać podane na poszczególnych etapach życia – od okresu noworodkowego, aż po dorosłość. Kalendarz szczepień zawiera zarówno szczepienia obowiązkowe, które są finansowane z budżetu państwa, jak i szczepienia zalecane - nieobowiązkowe, ale rekomendowane przez specjalistów dla dodatkowej ochrony zdrowia. W PSO uwzględnione są m.in. szczepienia przeciwko gruźlicy, WZW typu B, błonicy, tężcowi, krztuścowi, odrze, śwince, różyczce, polio czy pneumokokom. Przestrzeganie kalendarza szczepień to podstawowy element profilaktyki zdrowotnej, który chroni nie tylko jednostkę, ale i całą populację, przyczyniając się do tzw. odporności zbiorowiskowej. 

Szczepienia obowiązkowe dla dzieci (według Programu Szczepień Ochronnych – PSO).

Wiek dziecka Szczepienia
0–24 godziny po urodzeniu Gruźlica (BCG), WZW typu B (pierwsza dawka)
6.–8. tydzień życia    

WZW typu B (druga dawka), 
DTP (błonica, tężec, krztusiec) – pierwsza dawka, Hib (Haemophilus influenzae typu b) – pierwsza dawka
Polio (IPV) – pierwsza dawka
Pneumokoki – pierwsza dawka

3.–4. miesiąc życia     DTP – druga dawka,
Hib – druga dawka,
Polio – druga dawka,
Pneumokoki – druga dawka
5.–6. miesiąc życia     DTP – trzecia dawka,
Hib – trzecia dawka,
Polio – trzecia dawka,
Pneumokoki – trzecia dawka
7. miesiąc życia     WZW typu B – trzecia dawka
13.–14. miesiąc życia     MMR (odra, świnka, różyczka) – pierwsza dawka,
Pneumokoki – czwarta dawka
16.–18. miesiąc życia     DTP – czwarta dawka,
Hib – czwarta dawka,
Polio – czwarta dawka
6. rok życia     DTP – piąta dawka (szczepienie przypominające),
Polio – piąta dawka
10. rok życia     MMR – druga dawka
14. rok życia     dT (błonica i tężec) – szczepienie przypominające
19. rok życia     dT – kolejne szczepienie przypominające


Kary za nieszczepienie dzieci

W Polsce szczepienia obowiązkowe są regulowane przepisami prawa i mają na celu ochronę zdrowia publicznego. Rodzice, którzy odmawiają szczepienia swoich dzieci bez uzasadnionych przyczyn medycznych, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności administracyjnej. Najczęściej wiąże się to z nałożeniem grzywny w celu przymuszenia do wykonania szczepień – kara ta może być nakładana wielokrotnie aż do skutku, a jej łączna wysokość może wynieść nawet kilkanaście tysięcy złotych. Odmowa szczepień może mieć również inne konsekwencje – m.in. utrudnienia w zapisaniu dziecka do żłobka, przedszkola lub udziału w koloniach. W skrajnych przypadkach, gdy zdrowie dziecka jest poważnie zagrożone z powodu zaniechania obowiązkowych szczepień, sprawą może zająć się sąd rodzinny.

Szczepienia zalecane

Szczepienia zalecane to te, które – choć nieobowiązkowe – są rekomendowane przez ekspertów medycznych ze względu na swoją wysoką skuteczność i istotną rolę w profilaktyce zdrowotnej. Chronią przed chorobami, które mogą prowadzić do poważnych powikłań, a w niektórych przypadkach – nawet zagrożenia życia. Do najczęściej zalecanych szczepień należą m.in.:

  • przeciwko rotawirusom (dla niemowląt),
  • przeciwko meningokokom i pneumokokom,
  • przeciwko grypie sezonowej,
  • przeciwko wirusowi HPV (dla dziewcząt i chłopców),
  • przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu,
  • oraz szczepienia przypominające dla dorosłych – np. na tężec.

Choć szczepienia zalecane są odpłatne, wiele z nich jest częściowo lub całkowicie refundowanych, szczególnie dla wybranych grup wiekowych lub osób z grup ryzyka. Decyzję o ich podaniu warto skonsultować z lekarzem, który dobierze szczepienia odpowiednie do wieku, stanu zdrowia i stylu życia pacjenta. 

Bibliografia:

  1. Małecka I., Matkowska-Kocjan A., Stryczyńska-Kazubska J., Talarek E., Przewodnik po szczepieniach ochronnych dla rodziców i małych dzieci, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2021.
  2. https://vaccination-info.europa.eu/pl/informacje-o-szczepionkach/jak-dzialaja-szczepionki-0
  3. https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jakie-sa-rodzaje-szczepionek-2/
Ewa Rutkowska-Król

Ewa Rutkowska-Król

Redaktor naczelna

Ewa Rutkowska-Król

Ewa Rutkowska-Król

Redaktor naczelna

Ewa Rutkowska-Król – redaktor naczelna z ponad 10-letnim doświadczeniem, specjalizująca się w tworzeniu treści produktowych oraz artykułów o tematyce medycznej. Przez lata miała okazję współpracować z różnymi firmami z branży zdrowia i farmacji, dostarczając merytoryczne i angażujące teksty. Jej pasją jest przekształcanie skomplikowanych zagadnień medycznych w przystępne treści, które pomagają czytelnikom lepiej zrozumieć świat zdrowia i dbania o siebie.


PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ

Włókniaki – przyczyny, rozpoznanie i usuwanie
Ewa Rutkowska-Król

Ewa Rutkowska-Król

Redaktor naczelna

Włókniaki – przyczyny, rozpoznanie i usuwanie

Włókniaki to zmiany skórne, które, choć zazwyczaj są niegroźne, potrafią budzić niepokój i wątpliwości. Pojawiają się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, niezależnie od wieku, a ich obecność może być związana z predyspozycjami genetycznymi, zmianami hormonalnymi lub podrażnieniami mechanicznymi skóry. W większości przypadków mają charakter łagodny, jednak ze względu na ich wygląd i umiejscowienie wiele osób decyduje się na ich usunięcie. Jak wygląda włókniak? Włókniak to niewielka, miękka lub twarda grudka na skórze, o kolorze zbliżonym do naturalnego odcienia ciała lub nieco ciemniejszy – beżowy, brunatny bądź różowy. Zmiana może być pojedyncza lub występować w większej liczbie, zwłaszcza w miejscach narażonych na tarcie, takich jak szyja, pachy, pachwiny, powieki czy okolice pod biustem. Włókniaki rosną powoli i nie powodują bólu ani świądu, choć w wyniku podrażnienia mogą ulec zaczerwienieniu lub stanowić defekt estetyczny.

czytaj
Stopa cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie
Ewa Rutkowska-Król

Ewa Rutkowska-Król

Redaktor naczelna

Stopa cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie

ZSC czyli Zespół Stopy Cukrzycowej to jedno z najpoważniejszych powikłań cukrzycy, które może prowadzić do trudno gojących się ran, infekcji, a nawet amputacji kończyny. Schorzenie to rozwija się powoli, często niezauważalnie, w wyniku zaburzeń krążenia i uszkodzenia nerwów obwodowych. Charakterystyczne objawy, takie jak drętwienie, mrowienie czy owrzodzenia na stopach, wymagają szybkiej diagnostyki i odpowiedniego leczenia. Wczesne rozpoznanie oraz właściwa pielęgnacja stóp mogą pomóc zapobiec powikłaniom i poprawić jakości życia osób z cukrzycą. Stopa cukrzycowa co to?  Stopa cukrzycowa nie jest pojedynczym schorzeniem, lecz poważnym powikłaniem cukrzycy, wymagającym kompleksowej opieki medycznej i właściwej profilaktyki. ZSC to zespół zmian chorobowych występujących w obrębie stóp u osób chorujących na cukrzycę. Jest wynikiem długotrwale utrzymującego się podwyższonego poziomu glukozy we krwi, który prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych i nerwów. W efekcie dochodzi do pogorszenia ukrwienia tkanek oraz zaburzeń czucia, co sprzyja powstawaniu ran, owrzodzeń i infekcji.  Jak wygląda stopa cukrzycowa? Objawy stopy cukrzycowej Objawy stopy cukrzycowej mogą przybierać różne formy, w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Początkowo pojawia się uczucie drętwienia, mrowienia lub pieczenia stóp, wynikające z uszkodzenia nerwów obwodowych. Skóra może być sucha, cienka i podatna na pęknięcia, a drobne otarcia czy skaleczenia często goją się znacznie wolniej niż u osób zdrowych. W bardziej zaawansowanych stadiach pojawiają się trudno gojące się owrzodzenia, przebarwienia skóry, deformacje palców oraz nieprzyjemny zapach świadczący o infekcji. Charakterystycznym objawem jest także utrata czucia bólu, przez co pacjent może nie zauważyć powstających ran, co dodatkowo zwiększa ryzyko powikłań. Uczucie drętwienia, mrowienia lub pieczenia stóp. Sucha, cienka i podatna na pęknięcia skóra stóp. Wolne gojenie się ran, otarć i skaleczeń. Obecność owrzodzeń lub trudno gojące się rany. Przebarwienia skóry i zmiany w wyglądzie stóp. Deformacje palców (np. palce młotkowate). Nieprzyjemny zapach stóp świadczący o infekcji. Utrata czucia bólu. W zaawansowanych przypadkach – martwica tkanek.

czytaj
PMS – czym jest zespół napięcia przedmiesiączkowego i jak sobie z nim radzić?
Ewa Rutkowska-Król

Ewa Rutkowska-Król

Redaktor naczelna

PMS – czym jest zespół napięcia przedmiesiączkowego i jak sobie z nim radzić?

Zespół napięcia przedmiesiączkowego, znany szerzej jako PMS (ang. premenstrual syndrome), to zjawisko, które dotyczy nawet 70–80% kobiet w wieku rozrodczym. Choć dla jednych to tylko drobna niedogodność, dla innych może oznaczać prawdziwe wyzwanie utrudniające codzienne funkcjonowanie. Znajomość przyczyn, objawów, a przede wszystkim skutecznych sposobów ich łagodzenia pozwoli odzyskać komfort i dobre samopoczucie w tym wymagającym czasie. PMS co to? PMS, czyli Premenstrual Syndrome - zespół napięcia przedmiesiączkowego, to zespół fizycznych i emocjonalnych objawów, które pojawiają się u kobiet zazwyczaj na kilka dni, a nawet do dwóch tygodni przed miesiączką. Ich nasilenie różni się w zależności od organizmu – u niektórych kobiet są ledwie zauważalne, u innych mogą znacząco wpływać na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie. Za wystąpienie PMS odpowiadają przede wszystkim zmiany hormonalne zachodzące w drugiej fazie cyklu menstruacyjnego, zwłaszcza w poziomie estrogenu i progesteronu. Wahania tych hormonów oddziałują nie tylko na układ rozrodczy, ale również na układ nerwowy i gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu, co tłumaczy różnorodność objawów – od napięcia piersi, przez bóle głowy i uczucie zmęczenia, po rozdrażnienie czy obniżony nastrój.

czytaj
Pasożyty wewnętrzne – objawy, leczenie i profilaktyka
Ewa Rutkowska-Król

Ewa Rutkowska-Król

Redaktor naczelna

Pasożyty wewnętrzne – objawy, leczenie i profilaktyka

Pasożyty wewnętrzne potrafią przez długi czas rozwijać się w organizmie człowieka, nie dając wyraźnych objawów swojej obecności. Z czasem mogą pojawić się dolegliwości takie jak bóle brzucha, osłabienie, utrata apetytu czy problemy skórne. Choć temat pasożytów często budzi niepokój, warto wiedzieć, że współczesna diagnostyka i skuteczne, dostępne bez recepty środki pozwolą na szybkie i bezpieczne pozbycie się problemu. Pasożyty ludzkie. Rodzaje pasożytów wewnętrznych Pasożyty wewnętrzne to organizmy, które żyją i rozmnażają się kosztem człowieka, wykorzystując jego organizm jako źródło pożywienia i środowisko do rozwoju. Do najczęściej spotykanych pasożytów należą tasiemce, glisty ludzkie oraz owsiki – różnią się one budową, sposobem zakażenia i objawami, jakie wywołują. Tasiemiec uzbrojony Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium) to pasożyt należący do płazińców, który może osiągać nawet kilka metrów długości. Jego cykl rozwojowy związany jest z obecnością dwóch żywicieli – pośredniego (świni) i ostatecznego (człowieka). Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez spożycie niedogotowanego lub surowego mięsa wieprzowego, zawierającego larwy pasożyta, tzw. wągry. W organizmie człowieka tasiemiec osiedla się zazwyczaj w jelicie cienkim, gdzie rośnie i dojrzewa, wykorzystując składniki odżywcze z pożywienia gospodarza. Charakterystyczną cechą tego gatunku są haczyki na główce, które umożliwiają mu mocne przytwierdzenie się do ściany jelita – stąd nazwa „uzbrojony”. Glista ludzka Glista ludzka (Ascaris lumbricoides) to jeden z najczęściej występujących pasożytów przewodu pokarmowego człowieka. Jest to robak obły o charakterystycznym, cylindrycznym kształcie, który może osiągać nawet do 30 cm długości. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową, poprzez spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej jajami pasożyta – szczególnie tam, gdzie nie przestrzega się zasad higieny. Jaja glisty przedostają się do jelita, gdzie rozwijają się larwy. Następnie migrują one przez układ krwionośny i oddechowy, by ostatecznie powrócić do jelita cienkiego, gdzie osiągają postać dorosłą. Cykl życiowy glisty jest złożony, a sam pasożyt potrafi przetrwać w organizmie człowieka nawet kilka miesięcy, pobierając składniki odżywcze i zaburzając naturalną równowagę jelitową. Owsiki Owsiki ludzkie (Enterobius vermicularis) to niewielkie, białe nicienie pasożytujące głównie w jelicie grubym człowieka. Zakażenie nimi, nazywane owsicą, jest jedną z najczęstszych chorób pasożytniczych, szczególnie u dzieci. Do infekcji dochodzi drogą pokarmową lub przez kontakt bezpośredni, gdy jaja pasożyta trafiają do ust z zanieczyszczonych rąk, pościeli czy zabawek. Cykl życiowy owsika jest krótki, ale bardzo intensywny – dorosłe samice składają tysiące jaj w okolicach odbytu, skąd łatwo mogą się przenosić na inne osoby lub przedmioty codziennego użytku. Owsiki rozwijają się szybko, a ich obecność w jelitach może prowadzić do dyskomfortu i zaburzeń snu, zwłaszcza u najmłodszych.

czytaj